Kişinin bu isteği Allahü teâlânın haram kıldığı bir şeyse ceza görür, Allahü teâlânın bir emrini yapmak ise mükafata sebep olur. İnsan, her şeyi dileyip yapamaz, yaratamaz. İnsanların her işini istekli ve isteksiz, bütün hareketlerini yaratan Allahü teâlâdır. Kulların, istekli hareketlerini, işlerini yaratması için irade eder. Bu irâdelerini, dilemelerini isteyince, Allahü teâlâ da dilerse, o işi, yaratır. Kul istemezse, Allahü teâlâ da dilemezse o şeyi yaratmaz. O şey, yalnız kulun dilemesi ile de yaratılmaz. O da dilerse yaratır.

Bir işi yapıp yapmamaya gücü yetmeye, Kudret denir. Yapmayı veya yapmamayı tercih etmeğe (seçmeye), İhtiyâr (istemek) denir. İhtiyâr olunanı yapmayı dilemeye, İrâde (dilemek) denir. Bir işi kabul etmeğe, karşı gelmemeğe, Rızâ (beğenmek) denir. İşin yapılmasına tesir etmek şartı ile, irâde ile kudretin bir araya gelmesine, Halk etmek (icâd etmek, yaratmak) denir.

İnsan, bir iş yapacağı zaman, evvelâ kalbine bir hatara [fikir, düşünce] gelir. Bunu yapmak ister. Bu isteğine (Niyet) denir. Bu işi yapmaları için uzuvlarına [organlarına] emreder. Emir vermesine (Kasd, teşebbüs) denir. Uzuvların iş yapmalarına (Kesb) denir.

Kulların ihtiyârî [istekli] hareketlerini, işlerini Allahü teâlâ îcâd etmekde, yaratmaktadır. Fakat, insanın kudreti de karışmakdadır. Dolayısıyla istekli hareketlerimiz, Allahü teâlânın kudreti ile (Yaratılır) ve bizim kudretimiz ile (Kesb edilmiş) olur.

Kaderiyye fırkası, kazâ ve kaderi inkâr etdiği için, cebriyye fırkası da, insanda ihtiyâr [seçmek] yokdur dediği için, hakdan [doğru yoldan] ayrıldılar. Bid’at ve dalâlet sâhibi oldular. Taşkın ve şaşkın olmıyan orta yol, Ehl-i sünnet ve cemâ’at mezhebidir. İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe, imâm-ı Ca’fer Sâdıkdan sordu: (Ey Resûlün torununun torunu! Allahü teâlâ, insanların işlerini, kendi arzularına bırakdı mı?) deyince, (Allahü teâlâ, Rab olmakda, kullarını ortak etmez) buyurdu. (Kullarına cebreder mi?) dedikde, (Kullarını cebredip de azâb etmek, Onun adâletine uygun değildir) dedi. (O hâlde, nasıl inanmalı?) dedikde, (İkisi arası. İşleri cebir ile yapdırmaz. Onların keyiflerine de bırakmaz) dedi. Hayır ve şerlerin hepsi, Allahü teâlânın takdîri ve irâdesi iledir.